หนังสือ คนช่างฝัน (White Nights)

ดูเหมือนว่าในการแสดงออกอย่างได้อารมณ์ความรู้สึก
อย่างไม่สะทกสะท้านใน ''คนช่างฝัน White Nights''
และตัวละครเอกของเรื่องนี้ ดอสโตยเยียฟสกี
ได้กลั่นเอาความงดงามทั้งมวลแห่งอุดมคตินิยม
เชิงโรแมนติกของเขาเอง สมัยเมื่อยังหนุ่มออกมา
ซึ่งในกาลต่อมาเขาได้เขียนไว้ว่า ''อะไรบ้างล่ะที่ผมไม่ได้
ใฝ่ฝันถึงเมื่อครั้งยังอยู่ในวัยหนุ่ม... ตลอดชีวิตของผมไม่มี
ชั่วขณะใดจะเต็มเปี่ยมไปกว่าศักดิ์สิทธิ์ยิ่งกว่า และบริสุทธิ์
ยิ่งไปกว่าขณะนั้นอีกแล้ว''

นี่เองตอสโตยเยียฟสกีตระหนักในคุณค่าทางความงาม
ของความฝันเชิงอุดมคติเช่นนั้น และในฐานที่เป็นศิลปิน
เขาต้องเป็นอย่างนั้นเนื่องจากการคิดใคร่ครวญอย่างสร้างสรรค์
เช่นนั้นคือเบ้าหลอมซึ่งการสร้างสรรค์ศิลปะจะต้องหลอมตัวมันเอง
แต่ก็จะจ่ายในราคาที่สูงลิ่วเพื่อให้ได้มาซึ่งการชื่นชมบูชา
''เทพธิดาแห่งจินตนาการ'' อย่างพึงพอใจดังกล่าว: ตอสโตยเยียฟสกี
ต้องจ่ายราคาแพงด้วยการใช้ชีวิตอย่างไร้ประโยชน์และความผิดหวัง
ในบั้นปลาย ดังที่ตัวเขาเองยอมรับตอนที่เล่าเรื่องชีวิตในวัยหนุ่ม
ในความเรียงที่เขียนในปี ๑๘๖๑ : ผมตกลงไปในความเพ้อฝันเช่นนั้น
จนกระทั่งผมมองข้ามความเป็นหนุ่มทั้งหมดกไป...